Trudno byłoby znaleźć osobę nieświadomą istnienia Wieży Eiffla – ponad wszelką wątpliwość jest to jedna z ikonicznych, najbardziej znanych budowli Starego Kontynentu. Chluba i wizytówka Paryża, a także szczególnej rangi symbol XIX stulecia, który nieodmiennie fascynuje i przyciąga rzesze turystów. „Żelazna dama”, jak zwą ją niektórzy, umiejscowiona jest nad Sekwaną, na północno-zachodnim krańcu Pola Marsowego. Zbudowana została na paryską Wystawę Światową w 1889 roku. Jest to ażurowa konstrukcja kratowa wykonana z kutej stali, mierząca wyjściowo 312 metrów i 27 centymetrów. Obecnie jej wysokość sięga 324 metrów, jako że na jej szczycie zamontowana jest antena. Konstrukcja wieży wychodzi od czterech zakrzywionych pylonów o boku 25 metrów każdy, oddalonych od siebie dość znacznie. Generalnie cała wieża zajmuje obszar kwadratu o boku 125 m, a w jego kątach znajdują się wspomniane wyżej pylony. Warunkują one kształt całej struktury, przypominającej smukłą u podstawy piramidę, która dynamicznie, płynną linią wznosi się ku górze. Wychodzące od podstaw kratownice zbiegają się u szczytu. Na wysokościach 57,63 m, 115,73 m i 276,13 m znajdują się tarasy widokowe, zaakcentowane wyraźnymi, horyzontalnymi elementami konstrukcji, wychodzącymi przed lico systemu pnących się ku górze kratownic. Na szczyt wieży prowadzi 1665 stopni, a także, co oczywiste, windy. Na całą strukturę składa się 18038 części metalowych i blisko 2,5 mln nitów. Tak potężna konstrukcja charakteryzuje się oczywiście ogromną masą całkowitą, która, razem z fundamentami, wynosi mniej więcej 10000 ton, co oznacza, że nacisk wieży na podłoże wynosi około 4,5 tony na metr kwadratowy.

            Choć wieża powszechnie kojarzona jest z osobą Gustave’a Eiffela, nie jest zasadnym przypisywanie mu wszelkich zasług związanych z jej powstaniem. Ten wybitny inżynier i konstruktor, specjalizujący się w budowie mostów i wiaduktów, ale także wielu innych konstrukcji stalowych bądź żeliwnych, osiągnął ogromny sukces zawodowy. Jego umiejętności, wiedza i bogata wyobraźnia pozwalały mu na tworzenie nowatorskich w charakterze dzieł, odznaczających się trwałością oraz funkcjonalnością. Dawały też możliwość powoływania zespołów projektowych, w skład których wchodziło wiele interesujących osobowości z kręgu francuskich inżynierów i architektów. Nic więc dziwnego, że Eiffel i krąg jego współpracowników odpowiedzialni są za realizację wielu ciekawych projektów, w tym mostu Maria Pia w Portugalii, wiaduktu Garabit we Francji, konstrukcji Statuy Wolności w Nowym Yorku, a także mostu kolejowego na rzece San w Przemyślu.

Paryska Wieża Eiffela winna być traktowana bardziej jako dzieło jego biura projektowego, niż jego samego. Pierwszy projekt wieży opracowany został w 1884 roku przez współpracowników Eiffel’a – Maurice’a Koechlina i Émile’a Nouguiera. 18 września 1884 roku Eiffel, Koechlin i Nouguier opatentowali projekt, a 12 grudnia Eiffel odkupił od Koechlina i Nouguiera prawa autorskie oraz prawa do własności intelektualnej. Pomysł stworzenia potężnych rozmiarów wieży przypadł do gustu odpowiedzialnemu za Wystawę Światową ministrowi handlu, który skierował go do realizacji. W 1887 rozpoczęto pierwsze prace budowlane. Trzy lata później, 31 marca 1889 roku, Wieża Eiffel’a była gotowa. Tego dnia sam Eiffel wywiesił na niej francuską flagę.

            Wieża Eiffla jest wymownym przykładem wiary w potęgę techniki, tak charakterystyczną dla II połowy XIX wieku. Stworzona na Wystawę Światową 1889 roku, doskonale odpowiadała jej założeniom. Te cykliczne ekspozycje, których celem była prezentacja dorobku narodów i krajów świata, stanowiły szczególnej rangi wydarzenia, podkreślające dążenia do budowy nowej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, opartej na rozwoju nauki, techniki i przemysłu, z uwzględnieniem osiągnięć kulturalnych. Choć pierwszą Wystawę Światową zorganizowano jeszcze w połowie XVIII wieku, to jednak przez długi czas odbywały się one nieregularnie, jak też nie miały takiej siły oddziaływania co te urządzane w II połowie XIX wieku. Za pierwszą prawdziwie międzynarodową Wystawę Światową uznaje się londyńską tzw. Great Exhibition z 1851 roku. To na jej potrzeby, podobnie jak to miało miejsce blisko trzydzieści lat później w Paryżu, wybudowano specjalną, imponującą technicznie i wizualnie budowlę, to znaczy Pałac Kryształowy, będący wizytówką ekspozycji i swoistym komunikatem mającym informować o osiągnięciach oraz potędze Anglii. Organizatorzy kolejnych wystaw dążyli do prześcignięcia poprzedników, stawiając na coraz większy rozmach. Wieża Eiffla miała za zadanie zademonstrować zaawansowany poziom wiedzy inżynierskiej, możliwości techniczne oraz siłę Francji, a szerzej – po prostu całej epoki pary, żelaza i węgla. Ówcześnie najwyższa wieża na świecie, budowana wedle nowatorskiego planu i w oparciu o najnowocześniejszą technologię, wywarła na współczesnych ogromne wrażenie, choć, zaznaczmy, odczucia publiczności nie zawsze były pozytywne. Już w czasie budowy miały miejsce protesty przeciw powstaniu konstrukcji, słynni artyści i intelektualiści pisali listy protestacyjne, w których wyrażali dezaprobatę wobec oszpecania Paryża czymś tak kontrowersyjnym, radykalnie ingerującym w przestrzeń miasta, jak też – jak uważało wielu – pozbawionym wartości estetycznych. Jednakże Wieża Eiffla, która wedle początkowych założeń stać miała dwadzieścia lat, przetrwała. Nie rozebrano jej z racji na fakt, iż stała się użyteczną dla badań oraz pomiarów meteorologicznych. Służyła również łączności, z tej racji w okresie I Wojny Światowej pełniła również funkcje militarne. Im dłużej wieża stała, tym bardziej wtapiała się w Paryż, a potem wręcz zaczęła go definiować. W końcu trudno sobie dzisiaj wyobrazić stolicę Francji bez tej charakterystycznej budowli.

Kamil Kopania

Bibliografia

D. G. Grigsby, Colossal engineering the Suez Canal, Statue of Liberty, Eiffel Tower and Panama Canal. Transcontinental ambition in France and the United States during the long nineteenth century, Pittsburgh 2012

A. Kluy, Der Eiffelturm. Geschichte und Geschichten, Berlin 2014

F. Sabatès, J’ai construit la tour en fer, La Celle-Saint-Cloud 2016