Constantin Meunier (żyjący w latach 1831-1905), jeden z najważniejszych artystów belgijskich II połowy XIX stulecia, był zarówno malarzem jak i rzeźbiarzem. Swą artystyczną edukację rozpoczął Zachęcony przez starszego brata, rytownika Jeana Baptiste Meuniera. W Akademii Sztuk Pięknych w Brukseli, do której wstąpił w 1845 roku, kształcił się pod okiem Louisa Jehotte’a, następnie zaś kontynuował edukację w prywatnym studio Charlesa-Auguste’a Fraikina. Pierwsze dziesięciolecia jego artystycznej działalności po ukończeniu studiów były poświęcone malarstwu. Jego prace wpisują się w nurt realizmu, tematycznie zaś ogniskują się wokół scen z życia niższych warstw społecznych ówczesnej Belgii. Choć w swoich czasach artysta odniósł sukces jako malarz, to jednak w historii sztuki i kultury zapisał się w pierwszej kolejności jako rzeźbiarz. Po 1880 roku, przekroczywszy pięćdziesiątkę, Meunier powrócił bowiem do aktywności, na której był skoncentrowany w czasie studiów. Co więcej, zaczął tworzyć dzieła doskonale odpowiadające potrzebom epoki, jak też celnie ją definiujące. W latach 80. zaczęły powstawać różnej wielkości, odlewane głównie w brązie, przedstawienia robotników, ukazywanych realistycznie, z pietyzmem, jednocześnie zaś z wyraźnie dostrzegalnym pierwiastkiem idealizacji, heroizacji.

            Myśląc o dawnych czasach często posługujemy się wygodnymi podziałami na kolejne epoki. Mówimy o starożytności, średniowieczu, czasach nowożytnych, z renesansem i barokiem, oraz nowoczesności. Warto jednak wiedzieć, że wielu badaczy skłania się ku twierdzeniu, iż nie jest zasadnym ścisłe wyodrębnianie czasów nowożytnych, bowiem istotowo nie różniły się one tak bardzo od średniowiecza. Tendencje renesansowe, później zaś świat baroku, a nawet oświecenie, wynikały ze średniowiecza i stanowiły jego kontynuację, zaś realia oraz uwarunkowania codzienności były jeśli nie takie same, to zasadniczo podobne. W odniesieniu do takiej wizji dziejów Europy mówi się o tzw. „długim średniowieczu”, które trwać miało do XVIII wieku włącznie. Prawdziwa zmiana w dziejach Starego Kontynentu nastąpić miała dopiero wraz z Rewolucją Francuską, która zasadniczo i nieodwołalnie wywróciła dotychczasowy porządek społeczno-polityczny, oraz powiązaną w pierwszej kolejności z Anglią rewolucją przemysłową, odpowiadającą za całościowe przedefiniowanie kwestii społeczno-ekonomicznych oraz gospodarczych.

            Przechowywana w Musées royaux des Beaux-Arts de Belgique w Brukseli rzeźba Meuniera, zatytułowana Hutnik lub też Robotnik z huty żelaza, powstała w 1886 roku,  ukazuje przedstawiciela jednej z tych klas społecznych, które zdefiniowały XIX wiek, były jego symbolem. To właśnie klasa robotnicza, niezbędny element oraz wypadkowa rozwoju przemysłu, masowej wytwórczości, techniki, w sposób szczególny kształtowała relacje społeczne w poszczególnych krajach, coraz wyraźniej wpływała na bieżącą politykę, w końcu zaś stanowiła przedmiot zainteresowania artystów, zwłaszcza pisarzy, którzy w losach jej przedstawicieli widzieli odbicie najważniejszych zjawisk swego czasu. Rzeźba przedstawia przysadzistego, mocnego mężczyznę o masywnych dłoniach, odzianego w ochronny strój hutnika, robotnika podpierającego się prawą ręką o potężne, metalowe cęgi sięgające niemal jego prawego biodra. Lewą dłoń opiera na lewym biodrze. Mężczyzna jest lekko pochylony, jego prawa noga, lekko zgięta w kolanie, jest wysunięta do przodu. Meunier wykorzystał również zabieg wywodzący się z tradycji rzeźby klasycznej, mianowicie kontrapost. W przypadku hutnika linia tułowia przybiera esowatą formę. Tułów, w szczególności zaś głowa, osadzona na szerokiej szyi, wychylone są w prawo. Typ odzieży, którą nosi, wskazuje, że jego zadaniem jest praca związana z termiczną obróbką metalu w wysokich temperaturach. Na nogach ma potężne buty, których wierzchnią partię chronią podwójne, nałożone na nie prostokątne ochraniacze, płynnie spływające po obu stronach butów i wychodzące lekko poza obrys podeszwy. Robotnik ubrany jest w cienką bluzę z długimi, przyciętymi rękawami. W pasie przewiązany gruby, ciężki, skórzany fartuch, sięgający za kolana. Na bluzie dostrzegalnych jest kilka pionowych fałd, fartuch układa się kloszowo, swobodnie, jego dolna partia jest gładka. Strój hutnika uzupełnia nietypowe w kształcie, skórzane nakrycie głowy chroniące od ognia. Charakteryzuje się ono prostokątnym wykrojem, jest lekko wygięta, schodzi do wysokości uszu symetrycznie, po obu stronach głowy.

            Mężczyzna został przez Meuniera ukazany w pełni realistycznie, postura robotnika wskazuje, że wykonuje on ciężką, fizyczną pracę, strój zaś całkowicie odpowiada jej realiom oraz wymogom. Te ostatnie były zresztą rzeźbiarzowi doskonale znane z racji na fakt, iż pracę robotników obserwował osobiście, w odlewni stali Cockerill w Seraing. Jednocześnie artysta dokonał swoistej heroizacji modela. Robotnik jest zamyślony, skupiony, jego twarz, o prostych, chciałoby się nawet powiedzieć – plebejskich rysach – emanuje szlachetnością.           Obie tendencje – realizm oraz idealizacja – mają za cel podkreślenie przekonania artysty, iż herosami oraz symbolami czasów mu współczesnych są ludzie z niższych warstw społecznych, między innymi robotnicy, których ciężka praca zapewnia rozwój ekonomiczny i, szerzej, cywilizacyjny. Warto dodać, że Hutnik powstał w ważnym dla Belgii momencie historycznym. W marcu 1886 roku przez Walonię przetoczyła się fala strajków robotniczych. Ich przebieg był brutalny, do tłumienia robotniczej rewolty wykorzystano wojsko. Nie obyło się bez licznych ofiar śmiertelnych. Przyjmuje się, że wydarzenia z 1886 roku były pierwszymi w dziejach Belgii, które wymusiły na rządzie ustępstwa wobec rosnącej w siłę klasy pracującej.

Kamil Kopania

Bibliografia

Constantin Meunier 1831–1905. Skulpturen, Gemälde, Zeichnungen, kat. wyst, Ernst Barlach Haus, Hamburg 1998

Micheline Jérome-Schotsmans, Constantin Meunier, sa vie, son oeuvre, Waterloo 2012

Francisca Vandepitte, Constantin Meunier, 1831-1905, kat. wyst., Musées royaux des beaux-arts de Belgique du 20 septembre 2014 au 11 janvier 2015, Tielt 2014