Autor analizowanego dzieła pt  ”Mysliciel” - Auguste Rodin,  dziś uznawany jest za rzeźbiarza realizującego swoje dzieła w duchu impresjonistycznym. Jego prace emanują światłocieniowym modelunkiem, rozmyte kontury postaci potęgują wrażenie dynamicznych ruchów i gestów, niewypowiedzianych, skumulowanych w figurach emocji. Najdobitniejszym dowodem prawdziwości tego stwierdzenia są słowa wypowiedziane przez samego artystę:  “Istnieje przede wszystkim to, czego większość ludzi nie potrafi dostrzec: nieznane głębie, ukryte sensy życia”.

O jego stylu można śmiało rzec, iż jest nowatorskim spojrzeniem, zwiastunem modernizmu krążącym w przestworzach XIX wiecznej rzeźby, który karmi się ziarnami twórczej inspiracji Michałem Aniołem. W szczególności jego wyrafinowaną techniką rzeźbiarską “non finito”, która polega na częściowym i celowym niedokończeniu dzieła w niektórych partiach. Niedopowiedziane kształty, fragmenty ciała niejako wyłaniające się z kamienia  wzbogacają fakturę bryły. Widoczne różnice pomiędzy gładko opracowanymi powierzchniami, a surową i porowatą materią przyciągają uwagę widza.

 Auguste Rodin (1840- 1917) urodził się w Paryżu i pochodził z rodziny mieszczańskiej. Syn Jean Baptiste Rodin’a (inspektora policji) i Marie Cheffer (krawcowej) już od najmłodszych lat przejawiał żywe zainteresowanie sztukami plastycznymi. Jego droga do celu bywała jednak kręta i wyboista. W 1857 roku, po ukończeniu Petite École trzykrotnie wnioskował o przyjęcie do École des Beaux-Arts. Niestety, jego podanie za każdym zostało rozpatrzone negatywnie. Artysta ostatecznie został przyjęty do szkoły rzemieślniczej zw.  École Spéciale de Dessin et d’Architecture, gdzie zyskał wiedzę i warsztat w zakresie tworzenia dekoracyjnych zdobień. Po zakończeniu edukacji terminował u rozmaitych dekoratorów i rzeźbiarzy (m in. Alberta Ernesta Carriera - Beleuse i Antoine’a Josepha van Rasbourga), zdobywając niezbędne doświadczenie. Wielka podróż po włoskich metropoliach, którą odbył w 1875 roku, i kontakt z rzeźbami “Przebudzonych jeńców”  Michała Anioła  pozostawiły trwały ślad w jego stylu tworzenia. Odlany w brązie posąg z 1877 roku,  zatytułowany  “Wiek brązu”  jest poniekąd dowodem fascynacji Rodina możliwościami Michała Anioła i tego, co potrafił wykreować w rzeźbie z ludzkiej sylwetki.

Prawdziwą sławę przyniosło mu otrzymane w 1880 r. zamówienie państwowe, obejmujące stworzenie i wykonanie projektu bramy z brązu dla nowopowstającego Muzeum Sztuk Dekoracyjnych w Paryżu Zaprojektowany jako mierzący ponad sześć metrów wysokości i cztery metry szerokości  monument miał stanowić plastyczną odpowiedź na kompozycję płaskorzeźb, których autorem jest Lorenzo Ghilberti. Renesansowe dzieło ”Drzwi do raju” przedstawia sceny zaczerpnięte z ksiąg Starego Testamentu. Pochodzą one z I poł XV w i dekorują drzwi do baptysterium we Florencji. Auguste Rodin natomiast projektując “Bramę Piekieł” zainspirował się historiami opisanymi w “Boskiej Komedii” Dantego  Alighieri i “ Kwiatach zła” Charlesa Baudelaira.

 Świat literatury Dantego intensywnie zafascynował Rodina. Rysował szkice wstępne i sumiennie aranżował sceny figuralne, aby uzyskać jak najlepszy efekt odzwierciedlający wizję piekielnych kręgów, opisanych w pierwszej części poematu Dantego.

Kluczowym elementem historii monumentu jest fakt, iż zleceniodawcy odstąpili od projektu stworzenia Muzeum około 1889 roku. Pomimo tego, Auguste Rodin z pomocą asystentów (m in. Camile Claudel, będącej jednocześnie jego kochanką) pracował nadal nad realizacją grup rzeźbiarskich ”Bramy piekieł”, traktując je jako swoiste opus magnificum. Ten okres trwał 37 lat, niemal  do jego śmierci.

Artysta nie uznawał dzieła jako skończone, nieustannie je poddając przeróżnym retuszom. Ujawnił tam pełen przekrój charakterystycznych środków artystycznego wyrazu oraz dojrzałych umiejętności technicznych. Pokazał ludzkie emocje i dramatyzm w formie dynamicznych ,gwałtownych ruchów zatrzymanych w pozach sylwetek, napięć ich mięśni.

“Brama Piekieł” została po raz pierwszy zaprezentowana na Wystawie Światowej w 1900 roku w niepełnej wersji jako odlew gipsowy. Wyrafinowana i obfitująca w symbolikę rzeźbiarską układanka zyskała z czasem sławę dzięki poszczególnym jej elementom, które artysta wystawiał jako osobne dzieła, nadając im odrębne nazwy. Do najsłynniejszych z nich zaliczają się:  grupa ”Trzy odcienie” , “Pocałunek”, “ Ugolino i jego dzieci” , a także analizowany “ Myśliciel”, który początkowo tytułowany był jako “Poeta” .

U schyłku żywota Rodin przekazał na rzecz francuskiego rządu wszelkie prawa do reprodukcji oraz szkice “Bramy piekieł”. Paryski hotel Biron, na którego parterze mieściła się pracownia rzeźbiarza w ciągu dwóch lat po jego śmierci został przekształcony na Muzeum Rodina. Tam od 1919 roku jest przechowywana większość elementów związanych z kompozycją “Bramy piekieł” , m. in. wspomniany  “Myśliciel’”, którego odlana w brązie figura,  umiejscowiona na postumencie uatrakcyjnia przestrzeń przed fasadą muzeum.

Pierwotna, gipsowa wersja rzeźby “Myśliciela” z 1880 roku posiadała wysokość około 70 cm, i docelowo zdobiła centralną górną część kompozycji “Bramy piekieł”. Naga męska postać jest uosobieniem poety i zarazem myśliciela, tkwiącego tuż przed przedsionkiem otchłani. Siedzącą postawą, z głową opartą na dłoni, niczym symbol zadumy wyraża rozwagę nad tragicznym losem postaci znajdujących się poniżej. W roku 1888 w Kopenhadze zaprezentowano ją już jako samodzielną rzeźbę.  Pierwszy pełnowymiarowy odlew w brązie, w powiększonej skali powstał w 1902 w pracowni Rudier, z którą artysta na stałe współpracował. Posąg zaprezentowano paryskiej publiczności dopiero w 1904 roku. Ten fakt wzbudził skrajne emocje i falę krytyki. Z jednej strony porównywano go do goryla przeżuwającego zemstę, z drugiej określano manifestem oryginalności.  Ostatecznie “Myśliciel, w 1906 roku jako dar dla Paryża upiększył przestrzeń przed budynkiem Pantenonu. Pozostał tam aż do 1922 roku, po czym przeniesiono go na teren obecnego Muzeum Rodina, gdzie znajduje się do dziś.

Popularność “Myśliciela” sprawiła, iż z biegiem czasu  powstawały jego kolejne kopie, także po śmierci Rodina. Te najcenniejsze zostały zrealizowane jeszcze pod nadzorem samego artysty, i sygnowane jego nazwiskiem. Stworzono ich łącznie ponad dwadzieścia i dziś możemy je podziwiać m in. w Galerii Narodowej w australijskim Melbourne, Galerii Narodowej w Waszyngtonie, a także Muzeum Sztuki  w Cleveland (stan Ohio).

Co decyduje o wyjątkowości i ponadczasowości posągu  “Myśliciel”? Dlaczego poniekąd stał się symbolem filozofii ? 

Artysta stworzył tę rzeźbę w modelu glinianym, co jest wyczuwalne także w jej odlewie gipsowym i brązowym. Pozostawiony ślad pracy palców mistrza na powierzchni kształtowanych partii ciała nadaje bryle światłocień, zmiękcza kontury. Rzeźba pod względem stylistycznym jest daleka od akademickich, starannie opracowanych posągów o niemal alabastrowej powierzchni skóry. “Myśliciel” jest pełnokrwistą postacią, o strukturalnie uwidocznionych mięśniach, zarysowanych pod powierzchnią skóry. Poprzez siłę fizyczną ujawnia swoją psychiczną głębię i wyrażony w postawie stan emocjonalny.  Stanowi pewnego rodzaju reminiscencję heroizmu ujawniającego się w posągach Michała Anioła,  tak przez Rodina gloryfikowanych.

Brązowy odlew o wysokości 180 centymetrów, szerokość 98 centymetrów i głębokość 145 centymetrów  przedstawia siedzącego na kamieniu nagiego mężczyznę w dojrzałym wieku. Jest to rzeźba wielooglądowa, która dostępna dla widza z każdej strony zaskakuje go różnorodnością zaprezentowanych walorów artystycznych. 

Pochylona do przodu postać podpiera głowę grzbietem dłoni prawej ręki, którą opiera łokciem na lewym udzie. Lewą rękę opiera bezwładnie na lewym kolanie. Postać kieruje wzrok w dół, a jej mimika twarzy wyraża głębokie zafrasowanie. Zmarszczone czoło i ściągnięte brwi, wbity w ziemię wzrok wydobywa na zewnątrz stan ducha postaci. Artysta skierował swe wysiłki w stronę pokazania mentalnej i jednocześnie fizycznej siły mężczyzny. Skupił uwagę na sylwetce, palcach, kośćcu. Elementy takie jak włosy potraktował marginalnie, bardzo schematycznie, wręcz płaszczyznowo. Kompozycja rzeźby jest zwarta, zamknięta i zbilansowana. Zatrzymany w bezruchu model o atletycznej sylwetce wyraża w postawie wewnętrzne napięcie poprzez mocne wychylenie ciała w przód. Uwidocznione z anatomiczną dokładnością wszelkie grupy mięśni na kończynach i korpusie wzmagają mowę ciała swoją biologiczną energią. Brązowy odlew wzmaga monumentalny charakter posągu. Śliska i błyszcząca powierzchnia szaro zielonego stopu podkreśla nierówności płaszczyzn, modelunek światłocieniowy, w tym różnice między ciałem mężczyzny a chropowatą powierzchnią kamienia, na którym spoczywa. Wprowadzony przez Rodina miejscowe i celowe niedookreślenia, niedoprecyzowania konturu, sprawiają, iż z bryły wyłania się  jądro siły i esencji postaci, a przed oczami odbiorcy ujawnia się postać człowieka pokonującego wewnętrzną walkę siłą niemal fizyczną, bez znamion patetyzmu.

Justyna Lubas - Wałęcka

Bibliografia

H. H. Hofstatter, Symbolizm, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987 r.

Gilles Néret, Auguste Rodin: Sculptures and drawings, wyd. Taschen 1999

P. Szubert, Rzeźba XIX wieku w: Sztuka Świata , tom 8, wyd Arkady 2009 rok

http://www.musee-rodin.fr/en/collections/sculptures/thinker-0