Autor nieznany
Ok. 1125-1130 r., sztuka romańska, kościół opacki w Vézelay, Burgundia, Francja
Portal zdobiony kamiennymi rzeźbami
Wysokość przedsionka 18 m, szerokość 26 m
Bazylika św. Marii Magdaleny, Vézelay, Francja
Źródło fotografii:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Basilique_de_V%C3%A9zelay_Narthe...
Obramienie dwudrzwiowego wejścia prowadzącego do nawy głównej bazyliki zdobią rzeźby postaci.
Delikatne, falujące szaty opływają sylwetki, przylegają do ścian.
Portal wieńczy duży, półokrągły tympanon. Na nim Chrystus z rozpostartymi rękoma.
Po jego obu stronach po sześciu apostołów z księgami.
Wokół tympanonu promieniście rozłożone prostokątne pola 8 kwater z małymi rzeźbami przedstawicieli pogańskich ludów.
Postaci uchwycone są w ruchu, w różnych pozach i strojach.
Na głowach stożkowe hełmy, półkoliste i spłaszczone nakrycia okalające twarz lub kształtem przypominające turban.
Mężczyźni w większości z długimi brodami i wąsami.
Jeden z uniesionymi płomieniami włosów. Jego nagie ciało osłaniają pasma tkaniny.
Kilka człekokształtnych postaci z głowami psów - długi pysk i małe, oklapnięte uszy.
Kilka o zaokrąglonych, grubych nosach z dziurkami z przodu.
Większość w długich szatach, tunikach i płaszczach.
Na stopach sandały, buty do połowy łydek, na wysokich koturnach lub płaskich podeszwach.
Wszystkie kwatery obejmują dwa wąskie łuki, tak zwane archiwolty.
Na wewnętrznej archiwolcie szereg okrągłych pól z figurkami znaków zodiaku.
Między polami przedstawienia ludzi wykonujących prace przypisane czterem porom roku. Wśród nich: mężczyzna z worka sypie ziarno do skrzyni, kolejny orze pole.
Na drugim łuku archiwolty półkoliste pola.
Każde zdobi półokrągły liść o wywiniętych krawędziach.
Zewnętrzna archiwolta wsparta na zewnętrznej części obramienia usytuowanego po bokach drzwi. Pionowe obramienia - ościeża, ułożone schodkowo.
W ich uskokach kolumny na bazach. Sięgają do 2/3 wysokości wejścia.
Trzony wewnętrznych kolumn pokryte pionowymi żłobieniami, zewnętrznych ukośnymi. Głowice zdobione płaskorzeźbionymi liśćmi akantu.
Zewnętrzne kolumny przechodzą w niskie filary.
Na wewnętrznych po dwie figury zwróconych ku sobie, brodatych świętych.
Dwaj święci z lewej trzymają księgi. Z prawej bliżej drzwi, św. Piotr z kluczem w dłoni.
Przed nim św. Paweł z księgą. Rozwiane brzegi długich, falujących szat przylegają do ścian. Pomiędzy drzwiami filar wsparty na bazie.
Na jego powierzchni delikatnie wysunięte pionowe pasy żłobionych pilastrów.
Wznoszą się ponad połowę wysokości filara. Wyżej pomiędzy figurami świętych wysoka postać św. Jana Chrzciciela, zwróconego w naszą stronę.
Jego bose stopy wystają spod rozwianej na boki długiej szaty.
Na jej powierzchni liczne, drobne fałdy. W dłoniach okrągły przedmiot.
Głowa na tle nimbu. Przysłania środkową część poziomej belki biegnącej nad wejściem. Belka - nadproże ma formę fryzu. Na niej po prawej wysokie postacie św. Piotra i św. Pawła. Prowadzą szereg nawracanych postaci: gigantów w krótkich tunikach z końmi sięgającymi ich ramion, małych Pigmejów i wielkouchych, człekopodobnych postaci ze Scytii.
Po lewej stronie fryzu, idą chude postacie - wyobrażenia Scytów i Rzymian w długich, falujących szatach. Postaci niosą naczynia, ryby i łuki. Między nimi byk zwrócony w prawo. Za głową zwierzęcia postać trzymająca jego róg i przebijająca mieczem jego szyję.
Nad fryzem nadproża półkolisty tympanon.
W jego centrum, na tronie bez oparcia, siedzi Chrystus w luźnej szacie.
Dolna część jego sylwetki obrócona lekko w prawo.
Postać Chrystusa otacza aureola - mandorla, o migdałowym kształcie.
Zza głowy wystają ramiona krzyża. Pociągłą twarz okalają lekko pofalowane, długie włosy, podkreślone drobnymi żłobieniami. Oczy duże, otwarte, skierowane przed siebie.
Spod długiego nosa, wokół drobnych ust, spływają skręcone wąsy.
Pasma krótkiej brody zarysowane drobnymi żłobieniami.
Szata opływająca ciało Chrystusa podkreśla szczupłe nogi.
Drobne fałdy dekoracyjnie skręcone.
Dolna krawędź szaty lekko podwiana, odsłania bose stopy. Ręce rozłożone na boki.
Duże dłonie otwarte. Z palców spływają ukośne promienie.
Sięgają głów apostołów, siedzących po obu stronach Chrystusa. Ich postacie poruszone. Część z nich zwróconych ku sobie, kilku stoi. Na kolanach i w dłoniach księgi.
Sylwetki apostołów maleją w miarę przybliżania się do naroży tympanonu.
Dziś głowy i fragmenty twarzy większości postaci są zniszczone. U świętych na kolumnach z prawej zachowały się jedynie koła - nimby, które były za głowami, symbolizujące w sztuce duchowe światło postaci boskich lub świętych. Odłamane są także kończyny niektórych postaci i prawa dłoń Chrystusa. Pozostały tylko spływające z niej promienie.
W 1146 roku, w Vézelay Bernard z Clairvaux wygłosił kazanie, w którym wzywał do drugiej krucjaty. Spotkało się ono w całej Francji z ogromnym entuzjazmem. Pomimo, iż dekoracja tympanonu jest datowana nieco wcześniej, jej ikonografię wiąże się z przygotowaniami do drugiej wyprawy krzyżowej. Scena na tympanonie ukazuje rozesłanie apostołów i odnosi się do obejmującej cały świat misji nawracania.
Audiodeskrypcja: Marta Golik-Gryglas, Barbara Szymańska
Fundacja Audiodeskrypcja
www.isztuka.edu.pl
Źródła i polecane strony:
S. Kozakiewicz red., Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 1976.
R. Toman red., Sztuka romańska. Architektura. Rzeźba. Malarstwo, 2004.
http://etd.lsu.edu/docs/available/etd-04032005-182442/unrestricted/Zerin...
https://www.khanacademy.org/humanities/medieval-world/latin-western-euro...
