Znajdujący się we florenckim muzeum Bargello „Dawid” jest chyba najbardziej znanym dziełem Donatella (1386-1466), jednego z najważniejszych rzeźbiarzy włoskiego odrodzenia i twórców renesansowego stylu w rzeźbie. Nie ma pewności, kiedy dokładnie i na czyje zlecenie powstała ta praca. Przypuszcza się, że Donatello wykonał ją około 1435-1440 r. na zlecenie Kosmy Medyceusza, władcy Florencji, który umieścić ją miał na dziedzińcu swej willi na Via Larga. Pierwotnie miała ona stać na wysokiej kolumnie, na wzór starożytnych rzymskich posągów. Dla rodu Medyceuszy posąg Dawida miał znaczenie symboliczne – ucieleśniał bowiem obietnicę długiego panowania. Ten biblijny młody pasterz pokonał przecież potężnego wroga, a potem został królem posiadającym wielką władzę. Dlatego też rzeźba Donatella stanęła na honorowym miejscu w posiadłości Medyceuszy.

Rodzina słynnych mecenasów sztuki doceniała także samego autora posągu. Sam Kosma Medyceusz uważał go za tak znakomitego artystę, że zadecydował, iż po śmierci powinni zostać pochowani blisko siebie. Pogrzeb Donatella był zaś najwspanialszym pogrzebem wyprawionym florenckiemu artyście do czasu pogrzebu Michała Anioła prawie sto lat później. Z kolei Giorgio Vasari, pierwszy biograf artystów i historyk sztuki, przywoływał niegdyś epigram autorstwa Don Vincenza Borghini, w którym autor stwierdza, iż Michał Anioł czerpał natchnienie od Donatella i inspirował się jego dziełami.

Donatello był pierwszym artystą od czasów antyku, który stworzył wolno stojący, niebędący częścią grupy postaci czy elementem architektury posąg nagiego mężczyzny. Posąg taki był swego rodzaju powrotem do starożytnego umiłowania ludzkiego ciała i szacunku dla jego piękna, które chrześcijański Zachód odrzucał przez setki lat. Do rzeźby klasycznej nawiązuje także poza, w której rzeźbiarz ukazał Dawida. Widzimy tu bowiem młodego chłopca stojącego w kontrapoście, tj. w pozycji, w której ciężar ciała przeniesiony jest na jedną nogę, podczas gdy druga pozostaje ugięta. Ciało młodzieńca jest lekko wygięte, a skosy jego ugiętej nogi i ręki powtórzone zostały przez ukośny kierunek miecza, który chłopiec dzierży w dłoni. Choć poza ta wydaje się statyczna, w rzeczywistości dodaje ona postaci Dawida pewnej dynamiki. W dobie renesansu bowiem posąg ten wydawał się widzom żywy w porównaniu do rzeźb średniowiecznych; Dawid sprawia wrażenie, jakby zaraz miał się poruszyć.

Praca Donatella wykonana została z brązu, stopu miedzi i cyny. Zastosowana przy jej powstaniu technika zwana jest techniką wosku traconego, stosowaną wcześniej przez starożytnych twórców Grecji i Rzymu, rzadziej praktykowana w średniowieczu. Polega ona na wykonaniu woskowego prototypu rzeźby, oklejanego później ognioodporną masą (np. specjalnym gipsem lub gliną), by z otrzymanej w ten sposób formy wytopić wosk i wlać na jego miejsce płynny metal.

„Dawid” Donatella mierzy 158 cm wysokości. Do połowy XV wieku wykonanie brązowej rzeźby takiej wielkości byłoby niemożliwe. Renesansowi twórcy śmiało jednak czerpali z zapomnianych przez wieki średnie technik stosowanych przez swych starożytnych przodków.

Włoski rzeźbiarz przedstawił biblijnego Dawida jako młodego chłopca, przyjmującego zwycięską pozę tuż po walce z Goliatem, na którego odciętej głowie bohater wspiera nogę.  W prawej dłoni trzyma on olbrzymi miecz przeciwnika, w lewej zaś, zmysłowo opartej na biodrze, ma kamień, którym przed chwilą powalił wroga. Postać młodzieńca pełna jest wdzięku oraz wyrafinowania i przypomina inne renesansowe portrety młodych mężczyzn. Dawid ma bowiem delikatne, można by rzec – dziewczęce – rysy twarzy, gładką skórę, smukłą, chłopięcą sylwetkę o doskonałych proporcjach, długie, kręcone włosy. Aż trudno sobie wyobrazić, że ten piękny chłopak jeszcze przed chwilą walczył z gigantem i odciął mu głowę.

Dawid Donatella jest niemalże zupełnie nagi; jedyne elementy jego ubioru to sandały na nogach i ozdobiony liśćmi wawrzynu kapelusz z szerokim rondem na głowie, przywołujące skojarzenie z mitologicznym bogiem Merkurym. Bohater ma lekko pochyloną głowę, przez co długie, skręcone kosmyki włosów spadają na jego smukły tors, kontrastując z gładką, wypolerowaną skórą. Na jego pięknej twarzy maluje się zaduma, spojrzenie skierowane jest w dół, w stronę ubranej jeszcze w przystrojony piórami hełm głowy Goliata. Pióra te dotykają wewnętrznej strony prawego uda Dawida, podobnie jak kosmyki brody Goliata sięgają jego lewej stopy.

Posąg umieszczony został na okrągłym podeście otoczonym wieńcem laurowym symbolizującym zwycięstwo. Pozostały na nim wytarte ślady złoceń, podobnie jak na włosach, kapeluszu i sandałach Dawida. Choć rzeźba podejmuje tematykę religijną, można powiedzieć, że w rzeczywistości jest pogańska. Dla artysty istotna bowiem była nie tyle treść przedstawienia i jego nawiązanie do wydarzeń biblijnych, co kwestia estetyki, zachowanie harmonii proporcji, sposób ukazania piękna doskonałego ludzkiego ciała.

Inne zaś walory były istotne dla władz Florencji, które w 1495 roku, po wypędzeniu Medyceuszy z miasta, przejęły rzeźbę i umieściły na dziedzińcu miejskiego ratusza – Palazzo della Signoria – jako posąg publiczny. Powszechnie bowiem wiadomo, że biblijny Dawid był symbolem Republiki Florenckiej. Florentczycy, uznający się za wybranych i błogosławionych przez Boga, utożsamiali się z tym niepozornym, młodym chłopakiem, który za pomocą procy pokonał potężnego wojownika, Goliata. Uważali oni, że tak jak on, z Bożą pomocą w XV wieku odnieśli zwycięstwo nad Mediolanem, miastem znacznie silniejszym militarnie od kupieckiej Florencji. Kamień i miecz w dłoniach Dawida symbolizowały tu zatem kulturę Florencji przeciwstawioną potędze militarnej Mediolanu.

Po powrocie Medyceuszy do Florencji „Dawid” nie wrócił jednak w ręce słynnego rodu mecenasów sztuki. Przez lata stał na dziedzińcu Signorii, a potem trafiał kolejno do Palazzo Pitti, Galerii Uffizi, a w końcu w 1865 roku – do Muzeum Narodowego Bargello, gdzie oglądać go można do dziś.

Karolina Stężalska

Bibliografia:

B. Fabiani, Gawędy o sztuce. Dzieła, twórcy, mecenasi, Warszawa 2012

M. Levey, Wczesny renesans, Warszawa 1972

Wielka historia sztuki. Wczesny Renesans, Warszawa 2010

http://www.palazzo-medici.it/mediateca/en/schede.php?nome=David_di_Donat...

https://pl.khanacademy.org/humanities/renaissance-reformation/early-rena...