Jan Heurich młodszy, Jan Fryderyk Heurich, urodził się w 1873 w Warszawie, zmarł tamże w roku 1925. Wybitny polski architekt końca XIX i pocz. XX w., przedstawiciel późnego historyzmu i wczesnego modernizmu. Syn architekta Jana Kacpra Heuricha, w latach 1920-1921 pełnił funkcje ministra kultury i sztuki. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu, a następnie działał głównie w Warszawie. Był współorganizatorem Wydziału Architektury na Politechnice Warszawskiej i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W swoich projektach podejmował rozwiązania klasyczne upraszczając je w duchu wczesnego modernizmu.  

Wśród jego ważniejszych projektów znajduje się szereg budowli wzniesionych w Warszawie. W latach 1907-1910 zrealizowano dom mieszkalny ordynacji Krasińskich przy ul. Małachowskiego. Monumentalna, surowa budowla łączyła tradycyjne formy architektoniczne - detal i symetrię z nowoczesnymi rozwiązaniami. Nowatorski charakter posiadała dolna kondygnacja budynku gdzie pojawił się pozbawiony dekoracji, przeszklony wysoki parter. Po 1913 według jego projektu wzniesiono przy ul. Jasnej siedzibę Banku Towarzystw Spółdzielczych, ze względu na dekorację, budynek jest znany pod mianem „Domu pod Orłami”. Monumentalny, surowy gmach w formach wczesnomodernistycznych charakteryzuje się prostymi, symetrycznymi podziałami i dużymi, prostokątnymi przeszkleniami. Cylindryczne narożniki bryły budynku wieńczą monumentalne rzeźby orłów dłuta Zygmunta Otto. Bardziej klasyczny charakter posiadał budynek Biblioteki Publicznej przy ul. Koszykowej.  Najważniejszymi projektami Heuricha realizowanymi poza Warszawą jest szereg wznoszony i przebudowywanych rezydencji dworskich i pałacowych. Podejmował w nich motywy historyczne, w tym także rozwiązania w tak zwanym stylu dworkowym, szukającym inspiracji w staropolskiej architekturze świeckiej. Wśród tych projektów znajduje się przebudowa pałacu Zamoyskich w Kozłówce ukończona w 1907 r. Polegała ona na dodaniu do bryły pałacu kolumnowego portyku i tarasu do elewacji ogrodowej. Całość założenia została ujęta po bokach wieżami o dekoracyjnych hełmach. Jan Heurich uczestniczył w przekształcaniu rezydencji Potockich w Rudce, dworu Dłużewskich w Dłużewie i Raczyńskich w Złotym Potoku. W grupie tej znalazł się również dwór Tadeusza Hantkego w Koźminku.

Przebudowa tego obiektu miała miejsce w latach 1906-1907 z wykorzystaniem wcześniejszych partii budowli. Dwór jest murowany, parterowy, jedynie w środkowej części zaznaczono wyższą kondygnację. Jego główna bryła wznosi się na rzucie prostokąta. Poza jego obrys, symetrycznie na osi budowli wystają dwa portyki kolumnowe umieszczone od strony podjazdu i ogrodu. Bryłę wieńczy wysoki dach łamany kryty pomarańczową dachówką, którego rozmiary niemal przytłaczają budynek. Każdy z trójkątnie zwieńczonych portyków dwukrotnie przerasta wysokość ścian dworu, sięgając do połowy wysokości dachów. Obie elewacje - frontowa i ogrodowa zostały potraktowane podobnie. Od strony wjazdu widoczna jest parterowa bryła budynku wzniesiona na niewielkim cokole. Rozdziela ją w środku wysoki portyk kolumnowy. Tworzą go cztery, jońskie kolumny dźwigające trójkątny fronton, ustawione na niewielkim podwyższeniu, do którego prowadzą stopnie schodów. Za kolumnami, na osi znajduje się główne wejście i okna drugiej kondygnacji. Po bokach portyku ciągną się ściany jednokondygnacyjnej budowli, w których rytmicznie rozmieszczono po cztery, prostokątne okna. Budowlę przykrywa wysoki dach łamany, którego uskok wyznacza połowę jego wysokości. Połacie o mniejszym nachyleniu zajmują dolna część. Na ich poziomie środkową część zajmuje zwieńczenie portyku, zaś po bokach, ponad ścianami bocznymi umieszczono po dwie, niewielkie lukarny z owalnymi oknami (element architektoniczny umieszczony w połaci dachu z niewielką ścianką pionową, z oknem doświetlającym strych). Powyżej, ponad całością ciągnie się druga połać dachu o większym nachyleniu. Całość budynku wieńczą rytmicznie rozmieszczone cztery kominy. W analogiczny sposób została potraktowana elewacja ogrodowa, w której w odmienny sposób potraktowano jedynie centralnie umieszczony portyk. Od wjazdu jońskie kolumny tworzą klasyczną, rytmicznie rozmieszczoną kolumnadę, natomiast od strony ogrody architekt je rozsunął grupują w umieszczone po bokach pary. Zrezygnował  też z ciągłego, klasycznego belkowania usuwając je z środkowej części. Jego krótkie odcinki pozostały jedynie o bokach,  ponad parami kolumn. W wyniku tego zabiegu przerwano również podstawę trójkątnego frontonu. Uzyskane w ten sposób duże płaszczyzny ścian w środku elewacji ogrodowej architekt wypełnił przeszklonym prostokątnym wyjściem do ogrodu i umieszczonym powyżej, dużym oknem z balkonem.

Dwór w Koźminku jest znaczącym przykładem stylu dworkowego rozwijającego się od początku XX w. i nawiązującego do klasycyzujących rezydencji szlacheckich. Poszukiwania te były odpowiedzią na zapotrzebowanie na własny styl narodowy, co miała szczególne znaczenie w końcowym okresie zaborów i w czasie odbudowy odrodzonego państwa polskiego. W swoim projekcie Heurich odwoływał sie do osiemnastowiecznej architektury dworkowej i klasycystycznych rezydencji pałacowych Wielkopolski. Równocześnie delikatnie wykorzystywał nowe, modernistyczne pomysły, co jest widoczne w sposobie zaaranżowania portyku ogrodowego w Koźminku.

Piotr Gryglewski

Bibliografia

A.K. Olszewski, Dzieje sztuki polskiej 1890-1980, Warszawa 1988.

K. Stefański, Architektura XIX wieku na ziemiach polskich, Warszawa 2005.

Sztuka Świata, t. 12, Warszawa 1998.