Autor dzieła:
Miejsce:
Epoka:
Audiodeskrypcja dzieła
Normandia urzekła artystę Claude Moneta (malarza żyjącego w latach 1840-1923 r.) swym niefrasobliwym, spokojnym klimatem. Twórca wybrał ją jako ostoję i miejsce twórczego odosobnienia, gdzie spędził kilkadziesiąt lat swojego życia, aż po jego kres. Do Giverny - osady liczącej niespełna trzystu mieszkańców, przeniósł się w 1883 roku wraz dwojgiem synów, swoją drugą żoną Alice Hoschedé i sześciorgiem jej dzieci. Miał wówczas czterdzieści trzy lata, stabilną sytuację finansową i dobrą passę w środowisku krytyki artystycznej.
Mój ogród to moje najpiękniejsze arcydzieło - mawiał, bowiem drugą, równoległą względem malarstwa pasją Claude Moneta było ogrodnictwo. Obie pielęgnował z największą starannością i czułością. Po zakupie w 1890 roku, otoczony ogrodem warzywnym i sadem dom chłopski zamienił w siedlisko. Stworzył tam osobisty parnas, pachnący tuberozą oraz glicynią. W tamtych okolicach powstały jego najznamienitsze, malowane od świtu po zmierzch malarskie cykle: Stogi siana, Topole rosnące nad rzeką Epte.
W Givenchy zrealizował marzenie o własnym stawie (utworzonym w wyniku zawrócenia biegi rzeki Epte w kierunku Sekwany), obsadzonym dookoła wisteriami i azaliami, o tafli wody pokrytej gęsto nenufarami. Tu w ogrodzie powstawał także liczący ponad 250 płócien cykl Nenufary. Monet był jednym z pierwszych we Francji ogrodników, uprawiającym odmiany nenufarów o kolorowych płatkach. Sprowadzał je aż z Egiptu i Ameryki Łacińskiej. Ich łacińska nazwa Nympheas pochodzi z greckiego słowa numphe, co oznacza nimfy. Mitologiczne nimfy były nie tylko pięknymi kobietami, lecz także uosobieniem żywiołowej siły natury. Tego z pewnością nie brakowało w dopracowanym w najmniejszym szczególe ogrodzie i oczku wodnym Moneta. Majestatyczne rośliny stanowiły rodzaj muz artysty. Nenufary stały się obiektem licznych, malarskich studiów nad zmiennością kolorów względem upływającego czasu. Malował je od 1895 roku w różnych układach kompozycyjnych, wraz z zielenią i fragmentem tafli wody, lub jako płaszczyznową, kwietną plamę wibrującą w oczach odbiorcy dziesiątkami odcieni zieleni i błękitu.
Częstym, i wdzięcznym elementem uzupełniającym kompozycje obrazów opiewających piękno ogrodu i stawu Moneta, był japoński mostek. Zielona, wygięta parabolicznie drewniana konstrukcja do dziś przykuwa uwagę turystów i gości odwiedzających muzeum artysty w Givenchy. Monet wprowadził ten element do architektury ogrodowej, z uwagi na ówczesną fascynację sztuką japońską i jej drzeworytami, w których często pojawiały się podobne elementy. Posiadał ich bogatą kolekcję, i często przemycał zawarte w nich zasady kompozycji do własnych obrazów. Ponadto, przecinający staw drewniany, łukowy most stanowił doskonały punkt widokowy oraz atrakcję dla osób przechadzających się po ogrodzie.
Pobyt w Normandii jest przygodą życia Claude Moneta i istotnym krokiem w jego podróży po meandrach impresjonistycznego malarstwa. To czas ukoronowania doświadczeń, zdobytych w ramach wieloletniej pracy w plenerze. Wówczas artysta pogłębił wirtuozerię własnej palety kolorystycznej. Pojawiają się w niej czyste i wysublimowane barwy w gradacji drobnych plam, nakładanych szybkimi ruchami pędzla na płótnie. Oddaje ona pełen wachlarz najdrobniejszych zmian, występujących w natężeniu naturalnego światła w przyrodzie. W tym okresie u artysty następuje powolny moment przełomu, a twórczość ewoluuje w kierunku tendencji abstrakcyjnych. Monet odważnie dobierał barwy i układa je w formie kontrastowych, czystych plam koloru, ilustrując przedmiot w sposób płaszczyznowy. Tworzył na bazie rzeczywistego świata harmonijne wyobrażenie światła i cienia, składającego się z drobnych plamek ułożonych w dekoracyjnej kompozycji.
Omawiany obraz Staw z zielonymi nenufarami: zielona harmonia powstał w 1899 roku, i reprezentuje powyższy, dojrzały styl artysty. Jest to jeden z serii kilku obrazów o zbliżonym do kwadratu formacie. Przedstawiają one ten sam widok w kierunku mostu, ale zarejestrowany o różnych porach dnia, w różnych warunkach oświetlenia, prezentujących odmienne walory kolorystyczne. Na każdym z nich artysta perfekcyjnie zrelacjonował z pomocą rozwibrowanej plamy barwnej aktualny stan pogody nad stawem w Givenchy.
Monet namalował Staw z zielonymi nenufarami: zielona harmonia w czasie, gdy staw był już w pełni obsadzony i ukończony. Na płótnie zbliżonym kształtem do kwadratu, o wysokości 89,5 centymetrów i szerokości 92,5 centymetrów, dał upust celebracji piękna przyrody w najczystszej postaci kolorów.
Pierwszy plan przedstawia staw i płaszczyznę tafli wody, pokrytą gęsto kwiatami lilii wodnych w kolorze bladoróżowym, spoczywających na mięsistych, jasnozielonych liściach. Na tejże tafli wody uwidaczniają się także niewielkie fragmenty lustrzanego odbicia roślinności, porastającej staw dookoła (trzcin i wierzb płaczących) oraz nieba ponad nimi. Przedstawiony fragment stawu na pierwszym planie okalają kępki roślin o długich i cienkich liściach.
Drugi plan obrazu określa łuk ażurowego mostu japońskiego, przecinającego kompozycję obrazu w połowie wysokości. Jest on namalowany na wysokości wzroku widza, i przebiega przez całą szerokość płótna. Przypomina lewitującą w powietrzu konstrukcję,nakreśloną płaskimi plamami koloru zielonego, białego i jasnoniebieskiego, nakładanymi podłużnymi, poziomymi ruchami pędzla. Tuż za nim rozpościera się przed oczami odbiorcy widok na porastającą jego brzeg stawu roślinność.
Na trzecim planie, po lewej stronie obrazu artysta namalował wierzby płaczące, zaś po prawej stronie drzewa liściaste i niższe krzewy. Różnice w wyglądzie drzew zostały podkreślone przez artystę za pomocą długich i drobnych plam barwnych, dynamicznych ruchów pędzla.
Tytułowa zielona harmonia według Moneta, to dogłębnie i konsekwentnie wprowadzona symetria kompozycji i palety kolorystycznej, opartej na zieleniach, żółciach i błękitach. Namalowany w połowie wysokości most dzieli kompozycję płótna niejako na dwie części: strefę wody - znajdującą się pod mostem, i strefę roślinności - nad jego balustradą. Tafla wody wraz z kwiatostanami nenufarów została wymalowana chłodnymi zieleniami w odcieniu szmaragdowym, z plamami ciemnego błękitu, fioletu. Płatki kwiatów uwidaczniające się ponad powierzchnią wody zostały nakreślone drobniutkimi pociągnięciami pędzla w kolorze złotym, żółtym, różowym i białym, dzięki czemu przypominają migotliwą, dekoracyjną powłokę. Stanowią one wraz z opalizującym na biało fragmentem balustrady mostu po prawej stronie obrazu najsilniejsze akcenty kolorystyczne. Te kontrasty doskonale ilustrują moc naturalnego światła słonecznego, którą udało się w tym momencie uchwycić artyście za pomocą barw. Drzewa porastające brzeg stawu Monet nakreślił gradacją zróżnicowanych plam w kolorze oliwkowej zieleni, granatu, błękitu i chłodnej żółci. Za pomocą wielobarwnych płaszczyzn kolorystycznych zbudował on przestrzenną strukturę intensywnego światłocienia oplatającego konary i liście.
Impresjonistyczny warsztat Moneta w tym obrazie został sowicie doceniony przez Gustave Geffroy, który dostrzegł w nim [...] tajemnicze płatki, spokojne, nieruchome, sztywne, i głębokie jak lustro[...]. Krytyk nie szczędził mu słów pochwały w recenzji płótna, sporządzonej na okoliczność wystawy w paryskiej galerii Durand- Ruel. Tam, w 1900 roku Staw z nenufarami, zielona harmonia został wystawiony po raz pierwszy i sprzedany do kolekcji hrabiego Isaaca de Camondo. Po 1911 roku obraz został przeniesiony do galerii w Luwrze, a następnie od 1986 roku został przydzielony do zasobów muzealnych Musee d’ Orsay, gdzie pozostaje do dziś.
Justyna Lubas - Wałęcka
Bibliografia
Zdzisław Kępiński, Impresjonizm, Warszawa 1982
Stefano Zuffi, Hanna Borkowska, Monet, Warszawa 2006
Christoph Heinrich, Monet, wyd. Taschen 2005
Paul Hayes Tucker. Monet in the 90s: The Series Paintings, Boston 1990
Bonafoux P., Monet. Biografia, Warszawa 2009.
