Niemiecki historyk sztuki i badacz architektury średniowiecznej Otto von Simson napisał, iż „katedra gotycka narodziła się w określonej sytuacji, jaka zaistniała we Francji w XII stuleciu: wyrosła z doświadczeń religijnych i metafizycznych spekulacji, z realiów politycznych i warunków naturalnych, przede wszystkim jednak była ona dziełem artystycznego i technicznego geniuszu jej twórców”. Idąc tropem niemieckiego badacza można powiedzieć, iż katedra kształtowała się w czasach, gdy religijność przejawiała się w mistycyzmie, monarchia zaczęła dominować nad feudalizmem, a budowniczowie rozwinęli i doprowadzili do perfekcji innowacje technologiczne i konstrukcyjne wprowadzone już przez twórców kościołów romańskich.

Bryła świątyni gotyckiej zwykle opisywana jest w opozycji do bryły kościołów romańskich. Romańską surowość i przysadzistość przeciwstawia się gotyckiej lekkości i smukłości, ascetyzm dekoracji profuzji ornamentu, zwartość struktury romańskiej rozczłonkowaniu gotyckiej. Charakterystyczne cechy katedry gotyckiej – strzelistość, dematerializacja ścian przejawiająca się w ich daleko posuniętej redukcji czy rozczłonkowanie powierzchni muru drobnymi elementami o znaczeniu tak dekoracyjnym jak i nośnym – nie mogłyby zaistnieć bez zastosowania zaawansowanych rozwiązań technicznych. Konstrukcja katedry gotyckiej opiera się na podstawowych elementach architektonicznych jakimi są: łuk osty, oparte na nim sklepienie krzyżowo-żebrowe oraz system przyporowy.

Załamanie łuku półkolistego (zwanego pełnym) i wykształcenie łuku ostrego wiązało się z zanikiem zależności między wysokością a rozpiętością  arkad, co znacznie ograniczało wysokość budowli. O ile w wypadku arkad zamkniętych łukiem pełnym ciężar ściany napierał na podniebie łuku, w wypadku łuków ostrych działały tylko siły ciążące w dół i  „schodzące” na filary bądź kolumny. Sklepienie krzyżowo-żebrowe wykształciło się ze znanego stylowi romańskiemu sklepienia krzyżowego powstałego w wyniku przecięcia dwóch kolebek, mających formę leżącej połowy walca. Linie przecięcia kolebek zaczęto wzmacniać żebrami z kamienia bądź profilowanej cegły, które spływały na podpory umieszczone w narożnikach prostokątnego przęsła. Takie sklepienie było lżejsze, nie wymagało masywnej ściany, na której mogłoby się oprzeć, jego ciężar spoczywał na filarach bądź kolumnach międzynawowych wzmocnionych służkami. Służki to pionowe, cienkie elementy o przekroju wałka lub półwałka, na nie spływały żebra i przenosiły ciężar sklepienia na filary lub kolumny. Aby kolumny i filary mogły być jak najlżejsze zostały wzmocnione zewnętrznymi łukami, które przerzucono wysoko ponad dachami naw bocznych. Łuki te, zwane łukami przyporowymi, wsparte były na przyporach, dostawionych do muru naw bocznych. Przypory miały formę prostego bądź uskokowego filara o ściętej pochyło górnej części. Taki system konstrukcji zwany jest systemem przyporowym. Dzięki wypracowaniu tego systemu sklepienie nie potrzebowało ściany, na której mógłby opierać się jego ciężar. Stąd też nawa główna katedry gotyckiej w zasadzie nie ma ścian, jest przepruta oknami, które pozwalają na oświetlenie monumentalnej budowli. Można powiedzieć, że budowniczowie doby gotyku, korzystając z możliwości, jakie daje im technika konstrukcyjna, unikają ukazywania rzeczywistej grubości muru. Podłucza arkad rozbijają na szereg pojedynczych łuków, żłobionych (wklęsłych) i wypukłych (półokrągłych) pasów, płaszczyznę ściany zamieniają w galerię kolumienek, do kolumn dostawiają drobne służki

Widziana z zewnątrz katedra gotycka jawi się jak szkielet konstrukcyjny, którego zasadnicze elementy zostały wystawione na pokaz i nadają kształt sylwetce kościoła. Ze ścian naw bocznych wyrastają bowiem smukłe przypory powiązane z nawą główną systemem łuków. Cała świątynia wydaje się nastroszona spiczastymi, ostrymi formami. Okna, zajmujące całą powierzchnię ściany nawy głównej, zamknięte są łukami ostrymi, podobnie łukiem ostrym zamknięty jest portal – ozdobne obramienie drzwi wejściowych. Szczyt portalu bądź ostrołukowe zamknięcie okna często zwieńczone było wimpergą – dekoracyjnym wykończeniem w kształcie wysokiego trójkąta. Ponadto szczyty, naroża, wimpergi i przypory często zwieńczane były pinaklami – kamiennymi wieżyczkami zakończonymi ostrosłupem. Wszystkie te elementy były formami pionowymi, pięły się ku górze podkreślając wertykalny i linearny charakter kompozycji. Ponadto wszelkie zwieńczenia, wieżyczki, podniebia łuków były bogato dekorowane motywami roślinnymi, pączkami kwiatów, zwiniętymi liśćmi osadzonymi na łodyżkach. Rozdrobnienie form, wielość niewielkich motywów dekoracyjnych zaprasza do gry światło. Jego promienie wędrując po budynku powodują, że elementy wypukłe są jaśniejsze, wklęsłe zacienione. Nadaje to architekturze malowniczości, sprawia, że kamień wydaje się lekki, a budynek staje się migotliwy.

Izabela Kopania