Gustaw Landau-Gutenteger urodził się w warszawie w 1862 r w kupieckiej rodzinie Adolfa i Józefy z Lewich. Był wybitnym polskim architektem pochodzenia żydowskiego końca XIX i początku XX wieku. W 1879 r. ukończył Wyższą Szkołę Rzemieślniczą w Łodzi. W 1879-1884 studiował w petersburskim Instytucie Inżynierów Cywilnych, uzyskując za swe wyniki dyplom inżyniera cywilnego X klasy i złoty medal. W czasie nauki był związany z Warszawą, gdzie zamieszkiwała jego rodzina. Od czasów studiów zaczął używać przydomka Gutentiger, który następnie zmienił na Gutenteger. Na początku swojej kariery odbył praktykę zawodową w Berlinie i Wiedniu, odbył też podróże studyjne do Włoch i Szwajcarii, aby ostatecznie osiąść w Łodzi, gdzie do czasów współczesnych możemy podziwiać jego realizacje architektoniczne. Początkowo specjalizował się w projektowaniu budynków fabrycznych i kamienic. Od początku lat 90. liczba otrzymywanych zleceń zaczęła rosnąć przynosząc architektowi uznanie.  W 1891 r. uzyskał I nagrodę we wszechrosyjskim konkursie na gmach giełdy w Odessie, ale poniósł także zawodowe niepowodzenie odbywając karę siedmiodniowego aresztu domowego za śmiertelny wypadek przy budowie domu Bławata i Muchnickiego, którą nadzorował i podczas której zawaliła się ściana i zginęło dwóch robotników. Wypadek nie wpłynął jednak na rozwój jego kariery. Pod koniec lat 90 odnosił sukcesy w warszawskich konkursach architektonicznych np. na gmach Towarzystwa Sztuk Pięknych „Zachęta” (1894), czy na budynek hotelu „Bristol” (1898). Początkowo jego projekty były dość konwencjonalne, a kamienice zgodnie z powszechną wówczas modą były realizowane głównie w formach neorenesansowych. Po 1900 r. stał się na gruncie łódzkim głównym reprezentantem architektury secesyjnej zwanej także art nouveau i zakładającej odejście od historycznych rozwiązań na rzecz czystej estetyki, odzwierciedlającej się w abstrakcyjnych formach i bogatej ornamentyce. Ten kierunek architektury dominujący w latach 1890 - 1925 swój największy rozkwit przeżywał od około 1905 r. Do ciekawszych przykładów kamienic, które zaprojektował Landau w tym okresie należą budynki przy ul. Piotrkowskiej 43 (1901), gdzie na fasadzie głównym motywem dekoracyjnym są wspinające się w górę płynne konary kasztanowca. W dorobku architekta odnajdziemy także liczne projekty łódzkich synagog m.in. 1896 r. synagoga Reicherów, 1899 – 1900 synagoga Ezras Izrael. W swej twórczości realizował również projekty wystroju wnętrz, dzieła kowalstwa artystycznego oraz scenografii teatralnej np. „Nora” h. Ibsena w 1910. W roku 1910. Ożenił się z Magdaleną Oderfeld, z którą doczekał się czterech synów. W ostatnim okresie twórczości 1910 - 1912 r. Gustaw Landau-Gutenteger stosował rozwiązania wczesnomodernistyczne, a jednym z najwybitniejszych jego dzieł z tego okresu był jeden z pierwszych betonowych budynków w Polsce  łączący elementy secesyjne z konstruktywizmem, gmach szkoły Zgromadzenia Kupców przy ulicy Narutowicza w Łodzi 1907 - 1910. Doniesienia dotyczące ostatnich lat życia architekta pochodzą z łódzkiej prasy i wskazują, że pracę prawdopodobnie przerwała mu choroba, która sprawiła że w celach leczniczych wyjechał do Niemiec, gdzie zmarł w 1924 r. i został pochowany w Berlinie na cmentarzu gminy żydowskiej Weißensee.

Gustaw Landau-Gutenteger należał do najwybitniejszych architektów działających na gruncie łódzkim, a jego projekty realizowane w formach secesyjnych należą do najlepszych przykładów tego nurtu na ziemiach polskich.

Dorobek architekta jest niezwykle bogaty obejmując około 250 projektów. Większość z nich została zrealizowana w Łodzi. Wśród nich ważne miejsce zajmują kamienice wielkomiejskie. Wykorzystywały one w swobodny sposób formy historyczne - neorenesansowe, neobarokowe, neogotyckie, neoromańskie, czasami łącząc je w kompozycje eklektyczne.  Wśród nich można wymienić  kamienicę braci Auerbach przy ul. Narutowicza 32 z lat 1898-1899 o zróżnicowanych cechach neoromańskich. Formy gotyckie zostały wykorzystane np. w kamienicy Sz. Goldbluma przy Piotrkowskiej 99 z roku 1898. Niewątpliwie wśród najbardziej znanych projektów G. Landau-Gutentegera znajduje się willa Rudolfa Leopolda Kindermanna - zwana willą pod jabłoniami. Łódzki przemysłowiec Leopold Rudolf Kindermann (korzystał tylko z jednego imienia), był synem właściciela fabryki wyrobów włukienniczych Franza i Matyldy z domu Holzschur. Willa została wzniesiona na froncie długiej działki przy ul. Wólczańskiej 31 w Łodzi, a na fasadzie budynku umieszczona została data budowy 1903 r. Teren ten stanowił posag żony Leopolda Kindermanna - Laury Elizy Feder. Małżonkowie pobrali się w 1897 r., jednak ze względów finansowych prace budowlane prowadzono dopiero w latach 1902-1903. Początkowy projekt z 1902 r.

wywodził się z tradycji XIX wiecznej architektury pałacyków myśliwskich i wymyślnych, romantycznych angielskich siedzib. W kolejnym projekcie swobodnie zakomponowaną bryłę o asymetrycznie rozłożonych oknach w różnym kształcie i wypełnionych witrażami, połączono w mistrzowski sposób z bogatą, secesyjną dekoracją roślinną i zwierzęcą w postaci korzeni drzew i wyglądającego spośród nich lisa, spoglądającej na niego z gałęzi sroki, jemiołuszki czuwającej przy gnieździe, siedzącej wiewiórki, liści i kwiatów otaczających otwory okienne, drzew jabłoni tworzących kolumny w południowym portyku poprzedzającym wejście główne, czy też od zachodu drobnego gnoma podtrzymującego nad drzwiami ścianę klatki schodowej, nadając całości malowniczą i ciekawą formę.

Willa wzniesiona jest na stosunkowo małej działce odgrodzonej od ulicy niskim murem i kutą bramą o krzywolinijnej formie. Nieregularna bryła willi przed renowacją pokryta była szarawym, miejscami żłobkowanym lub gładkim tynkiem, zestawionym z jasnymi stiukowymi figurami i ornamentami. Willa została pokryta w różnych częściach różnymi dachami np. od wschodu i południa dachami dwuspadowymi, w części środkowej najwyższym dachem czterospadowym zwieńczonym latarnią o strzelistym daszku. Wygląd willi od samego początku przykuwał uwagę i wzbudzał uznanie. Dość nietypowa dla zabudowy wielkomiejskiej jest także lokalizacja willi. Jedynie wschodnia elewacja wznosi się wzdłuż ulicy, a jej przedłużenie stanowi ogrodzenie z dekoracyjną bramą, która prowadzi na mały dziedziniec ulokowany od południa, stanowiący podjazd do rezydencji. Dzięki temu z perspektywy ulicy można podziwiać dwie ściany - wschodnią i południową. Od północy willa styka się z sąsiednią kamienicą. Od zachodu i strony ogrodu w bryłę wtopiono cylindryczną wieżyczkę - basztę, usytuowaną na przybudówce z gospodarczą klatką schodową. Wcześniej od zachodu była także dobudowana przeszklona oranżeria, która niestety nie przetrwała do dziś. Rozmieszczenie okien podkreśla trzykondygnacyjny układ willi wzniesionej na planie zbliżonym do kwadratuna co wskazują również wymiary. Jej wysokość to około 20 metrów, podobnie szerokość i głębokość. Zarys bryły ze względu na przybudówki na różnych kondygnacjach ulega zróżnicowaniu w efekcie czego każda z czterech elewacji jest inna. Elewacja wschodnia wzniesiona wzdłuż ulicy jest niemal płaska. Kondygnacje zaznaczone oknami o różnych kształtach, niektóre zwieńczone łukami spłaszczonymi inne półkolistymi, część jest prostokątna lub trójdzielna, niektóre zabezpieczone esowato wygiętymi, dekoracyjnymi kratami. Na kilku obramieniach umieszczono dekoracyjne motywy roślinne, dolne okna ujęte pasami boniowania utworzonego przez żłobienie tynku, mające imitować kamienną okładzinę. Na poziomie piętra, gdzie ulokowane były pomieszczenia mieszkalne, pośrodku umieszczono trójboczny, wystający z lica elewacji  wykusz przepruty oknami, który oprócz płaskorzeźbionych, stiukowych dekoracji stanowi jedyne przełamanie płaskości wschodniej ściany. Elewacje wieńczy okazały, trójkątny szczyt, który został przesunięty na prawą stronę budynku. Szczyt przepruty wąskimi, prostokątnymi okienkami tworzy dodatkową kondygnację strychu. Jeszcze bogatsze dekoracje znalazły się na fasadzie południowej mieszczącej główne wejście do rezydencji.  Na jej osi centralnej króluje wysunięty na osi środkowej ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem zamykającym połacie dwuspadowego, stromego dachu naczółkowego. W dolnej części ryzalitu dobudowany wydatny portyk podtrzymywany przez parę kolumn stylizowanych na jabłonie. Nad wejściem taras z wysokim, półkoliście zwieńczonym oknem. W nim witraż z wizerunkiem tańczącej, młodej bogini Flory w rozwianych, zielono-fioletowych szatach. Poniżej witraże pejzaży z żaglówką i młynem na tle zielonych pagórków. Witraż zajmuje dwie kondygnacje i oświetla wewnętrzną klatkę schodową. Przy oknie na żłobkowanym tynku gładka i prostokątna płycina z stylizowaną datą budowy 1903, przeplataną wicią roślinną. W południowo-wschodnim narożniku, architekt umieszczając na poziomie parteru wielkie okno w wybrzuszonej ścianie oraz na piętrze balkon z drewnianą, ozdobną balustradą, wyglądem zaaranżował altanę, stwarzając wrażenie jakby ta część willi była potraktowana odmiennie. Wielkie Zwieńczone półkoliście, trójdzielne okno na parterze wypełnia witraż Przedstawiający pejzaż górski nad jeziorem z Château de Chillon w Szwajcarii. Najbardziej charakterystycznym elementem tej części budowli są jednak dekoracje rzeźbiarskie. Po bokach okna wznoszą się płaskorzeźbione w stiuku drzewa z odsłoniętymi korzeniami. Pokryte korą pnie nad półkolistym zwieńczeniem okiennym rozgałęziają się na konary. Pomiędzy gałęziami ptaki i wiewiórka, spośród korzeni głowę wysuwa lis. Elewacja od zachodu z przybudówką na gospodarczą klatkę schodową, która w górnej części zamknięta została w cylindrycznej i smukłej baszcie przeprutej wydłużonymi, małymi okienkami. W elewacji duże okna trójdzielne, dolne usytuowane w dekoracyjnej konstrukcji ryglowej, szkieletowej. Zamieszki rewolucji 1905 r. opóźniły prace wykończeniowe, w rezultacie tego małżonkowie wprowadzili się do willi dopiero w 1908 r. Wnętrza

do dziś prezentują wygląd z początków istnienia. Na ścianach dominują stiukowe dekoracje roślinne, wyrastające od podłogi po sam sufit.  Żyrandole choć zostały wykonane współcześnie przez Michała Gałkiewicza, to doskonale odwzorowują pierwotny, secesyjny styl. Od 1975 roku w budynku swoją siedzibę ma Miejska Galeria Sztuki. W 2015 roku willa trafiła na światową listę Iconic Houses prezentującą najlepsze obiekty współczesnej architektury.

Choć w Polsce trudno jest znaleźć przykłady tak słynnej i "czystej secesji" jak np. dzieła Gaudiego w Barcelonie, , to z pewnością Willa Kindermanna w Łodzi podobnie jak jeszcze kilkadziesiąt innych realizacji może nam ukazać przepych tego stylu, w którym dodatkowo  pojawiają się elementy np. neobaroku i nadchodzącego modernizmu.

Piotr Gryglewski

Bibliografia

P. Gryglewski, K. Stefański, Willa Leopolda Kindermanna, Łódź 2009.

K. Stefański, Ludzie którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta, Łódź 2009.

Willa Leopolda Kindermanna w Łodzi - Regionalny Katalog ...

http://www.kultura.lodz.pl/pl/poi/1947

Landau-Gutenteger Gustaw | Wirtualny Sztetl

https://sztetl.org.pl/pl/biogramy/5171-landau-gutenteger-gustaw

GUSTAW LANDAU-GUTENTEGER - baedeker łódzki

http://baedekerlodz.blogspot.com/2017/08/gustaw-landau-gutenteger.html